ABCDE-methode

Zoals ik vorige week in de eerste blog al liet weten, volgen er de aankomende weken meerdere blogs in het thema klinisch redeneren.  
Vandaag is de ABCDE-methode aan de beurt!
 
Veel van jullie zullen hier al wel eens van gehoord hebben en het wellicht ook al in de praktijk inzetten. Ondanks dat beginnen we toch bij het begin. Want wat is de ABCDE-methode nu eigenlijk  en wanneer gebruik je het?  Ook bespreken we kort wat een acute situatie is? 
 
Een acute situatie
Een acute situatie is een situatie waarin de zorg zo dringend nodig is dat dit niet kan wachten tot er langs de huisarts gegaan kan worden. De kans op (blijvende) schade aan het lichaam en/of overlijden is in zo’n situatie groot. Er moet dan dus ook goed en snel gehandeld worden.
Voorbeelden van een acute situatie zijn: hartstilstand, verdrinking, in- of uitwendige bloeding, longembolie, CVA, hypoglykemie etc.     
 
De ABCDE-methode
De ABCDE-methode is ontworpen om op een methodische wijze vast te kunnen stellen welk levensbedreigende aandoening(en) als eerste behandeld moet worden. De ABCDE-methode werkt volgens het principe:                               
                                                               
                                                                                   
 ‘’ Treat First What Kills First ’’  
 
Je behandeld dus als eerste, wat het meest en snelst dodelijk is. Wanneer de ademweg bedreigd is, is het dus belangrijk dit als eerste op te lossen voordat je bijvoorbeeld de bloeddruk gaat meten. Dit omdat de patiënt/cliënt anders stikt en waardoor het meten van de bloeddruk dus eigenlijk geen meerwaarde heeft.   
Je stelt jezelf continu de volgende vraag: Moet er nu actie op ondernomen worden, of kan het even wachten?
 
Waar staan de letters voor? 
A = Airway  = ademweg vrijmaken + stabiliseren van de cervicale wervelkolom 
B = Breathing = ademhaling en mate van oxygenatie
C = Circulation = circulatie en stoppen van een bloeding
D = Disablity = neurologisch onderzoek en de glucose
E = Enviroment / Exposure =  afwijkingen aan het lichaam, lichaamstemperatuur, omgeving
 
Hoe zet je ABCDE in? 
Je start de ABCDE-methode met de primary survey. Hierin worden dus alle interventies ingezet die nodig zijn om het leven te redden van de patiënt en de situatie van de patiënt te stabiliseren. Er kunnen aanvullende onderzoeken gedaan worden nodig zijn om de levensbedreigende aandoening te achterhalen en te kunnen behandelen. Onderzoeken die niet passen bij het principe treat first what kills first worden dan ook niet uitgevoerd in de primary survey. Na het doorlopen van de gehele ABCDE in de primary survey vind het reassessment plaats. Je gaat de patiënt herbeoordelen en kijken of de ingezette interventies nog voldoende zijn, opgeschaald moeten of afgeschaald kunnen worden. 
Wanneer je de ABCDE nog aan het doorlopen bent maar er veranderd iets in de situatie van de patiënt dan volgt de reassessment al eerder.
 
Wanneer de patiënt stabiel is in de ABCDE start de secondary survey. De secondary survey is gericht op de (differentiaal) diagnose. Deze doorloop je aan de hand van AMPLE.
A = allergies = allergieen
M = medication/intoxications = medicatie / intoxicaties
P = past illness = eerder doorgemaakte ziektes/aandoeningen (voorgeschiedenis)
L = last meal = laatste maaltijd
E = event = wat is er voorgevallen 
Daarbij vind er ook een volledig lichamelijk onderzoek plaats, meestal uitgevoerd door de arts. 
 
Na het doorlopen van de ABCDE methode is het belangrijk de arts via de SBARR-methode over te dragen (hier gaat het volgende blog over). 
 
Maar wat observeer je dan tijdens het doorlopen van de ABCDE-methode?
 
Airway
Kijken:

• trauma aan cervicale wervelkolom, aangezicht en hals
• zijn er in- of uitwendige oorzaken van een ademobstructie?
• let op: een loszittende gebitsprothese!

Luisteren:

• heesheid
• hoorbare ademhaling
• spreekt volzinnen
• hoestreflex
• bijgeluiden: stridor, reutelen, gorgelen, snurken

Voelen:

• luchtbeweging

Ruiken:

• je zou hier alvast kunnen ruiken naar de adem (amoniak, aceton)

Evt. oorzaken:

• corpus alienum
• anafylactische shock
• verminderd bewustzijn

Interventies:

• stabiliseren CWK
• verwijder corpus alienum
• evt. uitzuigen
• head-chin lift of jaw thrust
• zijligging of rechtop zetten
• mayo tube of nasale tube plaatsen
• eventueel O2 starten (15L)
• gebitsprothese verwijderen
• eventueel Heimlich (=5x rugslag & 5x greep in maagkuiltje)   

Breathing

Kijken:

• huidskleur: cyanose
• uitwendig zichtbare afwijkingen aan de thorax
• ademhalingsbeweging, diepte en regelmaat
• hulpademhalingsspieren (schouders, buik)
• thoraxexcursies symmethrisch
• gestuwde halsvenen 

Luisteren:

• longen luisteren
• soorten ademhaling: 
  - agonaal
  - cheyenne stokes
  - hyperventilatie
  - wheezing
  - reutelend
  - apneu
  - dyspneu
  - kussmaul
  - respiratoir stridor
  - snurkend

Voelen:

• ademhalingsbeweging
• subcutaan emfyseem = luchtophoping onderhuids (klinkt en voelt als lopen op verse sneeuw
• ribfracturen

Meten:

• zuurstofsaturatie: vinger/oor/teen
• ademfrequentie

Evt. oorzaken:

• pneumonie
• pneumothorax
• hemathothorax
• exacerbatie COPD/astma/hartfalen
• decompensatie
• longembolie

Interventies:

• rechtop zetten
• zuurstof starten/aanpassen
• vernevelen
• geruststellen
• bloedgas (veneus/arterieel) 
• evt. X-thorax/CT-thorax
• evt. lab.

Circulation:

Kijken:

• huidskleur
• mottling score
• inwendige en/of uitwendige bloeding
• halsvenen gestuwd
• vochtigheid slijmvliezen
• defecatie
• urine productie
• braaksel
• capillaire refill op sternum (<3 sec)
• transpireren
• pijn op de borst klachten
• oedemen
• huidturgor

Luisteren:

• auscultatie hart

Voelen:

• temperatuur extremiteiten
• hartfrequentie: regulair/irregulair, kracht, equaal/niet-equaal

Ruiken:

• geur urine
• geur defecatie
• geur van braaksel

Meten:

• hartritme
• bloeddruk

Evt. oorzaken:

• shock
• dehydratie
• ritmestoornissen
• acuut hartinfarct
• decompensatie (gestuwde halsvenen)
• gevuld pericard (gestuwde halsvenen)

Interventies:

• stelp de bloeding
• zorg voor een intraveneuze toegang
• bladderen
• katheter inbrengen
• ECG maken
• bloedonderzoek
• vullen met vocht via infuus
• toedienen van medicatie
• maaghevel inbrengen

Disability

Kijken & luisteren:

• bewustzijn (AVPU)
• pupillen (PEARLL)
• veranderd gedrag: onrust, suf, verward
• hoofdpijn
• FAST-test
• tonus en kracht
• pijn
• emotie, mimiek, spraak
• tast, smaak, reuk, gehoor, zicht
• aandacht, concentratie, oriëntatie, samenhang
• korte en lange termijn geheugen
• neurologische controles 

Meten:

• bloedglucose
• DOS
• pijnscore: NRS, PAINAD, PACSLAC
• GCS/EMV

Ruiken:

• ademhaling: geur van ammoniak: hypo
• ademhaling: geur van aceton: hyper

Evt. oorzaken:

• intoxicatie
• RIP hersenen / inklemming
• hersenmetastasen
• CVA
• hypo- en hyperglykemie
• middelenmisbruik
• metabole afwijking

Interventies:

• bloedglucose corrigeren
• toedienen van antidotum
• eventueel bloedonderzoek
• ademweg vrijhouden

Exposure/Enviroment: 

Kijken & luisteren             

• inspectie van de huid: huidafwijkingen, hematomen, bloedingen, zwellingen, oedemen, verwondingen, ontstekingsverschijnselen.
• wees alert op omgevingsfactoren: koud, nat, warm etc.
• bekijk omgeving van patiënt (schoon, rommelig etc.)
• is de omgeving veilig?

Meten:

• lichaamstemperatuur

Ruiken:

• geur van wonden
• evt. oorzaken:
• infectie
• anafylaxie
• verslavingsproblematiek
• psychiatrische problematiek
• cognitieve problematiek

Interventies:

• opwarmen/afkoelen
• evt. bloedkweken
• trend vitale functies bekijken
• start antibiotica
• warmhouden
• beschrijf wonden via time model
• behandel wonden 

Dit alles ben ik op dit moment aan het samenvatten in een mooi en overzichtelijk zakkaartje. Het zakkaartje gaat niet alleen bovenstaande informatie over de ABCDE methode bevatten, maar ook de zes stappen van het klinisch redeneren, de SBARR methode en de zes assen. Dit zakkaartje helpt jou dus niet alleen in een acute situatie, maar ook in je dagelijkse werkzaamheden als (leerling) verpleegkundige! 
 
Het zakkaartje is binnenkort te bestellen.